1830-cu ildən 1962-ci ilə qədər Əlcəzairdə müstəmləkəçilik dövrü ərzində Fransız əsgərləri bu ölkədə milyonlarla dinc sakini qətlə yetirib. Məşhur fransız yazıçısı Viktor Hüqo kitablarının birində belə yazırdı ki, “barbarlarla” (Əlcəzair müsəlmanlarını belə adlandırırdı) ancaq “güc dilində danışmaq lazımdır”.
Fransanın müstəmləkəsinə çevrilməzdən əvvəl Əlcəzair kifayət qədər güclü dövlət idi və 1827-ci ildə Osmanlı donanmasının məğlubiyyətinə qədər Aralıq dənizi hövzəsinin əksəriyyətinə nəzarət edirdi.
1830-cu ildə general Burmonun komandanlığı altında fransızlar tərəfindən nəhəng bir hərbi ekspedisiya təşkil edildi. Onlar hərəkətə keçməzdən əvvəl Əlcəzair əhalisinə müraciət ediblər. Müraciətin mətni belə idi:
“Biz fransızlar və sizin dostlarınız indi ölkənin paytaxtı Əlcəzair şəhərinə gedirik. Biz xoş niyyətimizə söz veririk və əgər siz bizə qoşulub təhlükəsizliyimizi təmin etməyə qadir olduğunuzu sübut etsəniz, o zaman hakimiyyət əvvəlki kimi sizin əlinizdə qalacaq və siz ölkənizin müstəqilliyini qoruyub saxlayacaqsınız”.
Əlcəzair ərazisinə daxil olduqdan dərhal sonra fransızlar nasistlərin Şərqi Avropada törətdikləri ilə müqayisə oluna bilməyən cinayətlər törətməyə başladılar.
Məsələn, müstəmləkəçi fransız qoşunlarında xidmət edənlər mükafat üçün yerli əhalinin ən çox kəsilmiş qulaq və ya bədən üzvlərini kimin toplayacağına dair öz aralarında yarışırdılar. Bütün bu kimi faktlar sənədləşdirilir, lakin bu gün terrorla mübarizəyə başlayan və Parisdəki son hadisələrdən sonra bütün dünyanın dəstəyini alan Fransa hökuməti başqasının gözündəki çöpü tez görür, öz gözlərindəki tiri isə görməməyi üstün tutur.
Həmin vaxt Fransa xüsusi xidmət orqanlarının nümayəndələrinin Parisə göndərdiyi hesabatlarda deyilirdi:
“Biz məscidləri tamamilə dağıtdıq. Hörmətlə rəftar vəd etdiyimiz əhalinin əmlakını ələ keçirərək qarət etdik. Əhalinin hörmətindən və dəstəyindən bəhrələnənlərin hamısını cəsarətləri ilə təhlükəyə atdıqları üçün mühakimə etdik”.
Fransız zabitləri yerli əhalinin mümkün qədər çox məhv etmək, əhalini amansızcasına qırmaqla onların milli kimliyini silmək üçün əllərindən gələni etdilər. Fransızların yerli əhalini dediyi kimi “yerlilər” üçün ov təşkil edilmişdi və hətta normal insan üçün fransızların Əlcəzairdə nə etdiklərini təsəvvür etmək belə çətindir.
Fransızlar bütün bunları Parisdəki komandanlığına “ərəblərə qarşı döyüşlərinin” təsdiqi kimi fotoşəkillər əlavə edərək bildirirdilər.
Əhalinin kişi hissəsi məhv edildi, qadınlar və uşaqlar gəmilərə yüklənərək Polineziya adalarına aparıldı. İtaət və it kimi sədaqət göstərməyən hər kəs məhv edildi.
Onların təşkil etdiyi bir qırğında qurbanları sayan fransızlar min üç yüz ölü tapdılar və heç bir yaralı belə yox idi, hamısını qırmışdılar. Bunu Montianakın fransız zabitlərindən birinin sözləri sübut edir.
1830-cu il noyabrın 26-da Əlcəzairin Blida şəhərində fransızlar dinc əhaliyə qarşı misli görünməmiş qırğın törətdilər. Nə qocalara, nə qadınlara, hətta körpələrə belə aman vermirdilər. Bu qırğını təşkil edən fransız zabit Troller qanlı işdə qeyri-adi istedad nümayiş etdirərək bir neçə saat ərzində şəhəri qəbiristanlığa çevirdi. “Ölü” şəhərin küçələri meyitlərlə dolu idi və o zaman nə qədər insanın öldürüldüyünü heç kim saya bilməzdi. Bu cinayət Əlcəzair müqaviməti tərəfindən onlara qarşı təşkil edilən hücuma fransızların cavabı idi.
1843-cü ildə Skikda şəhəri bölgəsində fransız birləşmələrinə başçılıq edən mayor Montanyak ərəblərin on beş yaşına çatdıqdan sonra öldürülməli olduğuna əmin olaraq ərəblərin başlarının kəsildiyini etiraf edir. Başqa sözlə: “Ayağımızın altında it kimi sürünməyə razı olmayan hər kəsi öldürməliyik”.
Üstəlik, bu komandir hətta müqavimətin dayandığı vaxtda da mülki əhalinin qətli ilə “məşhur olub”, baş kəsməyi həbsdən üstün tutub. Montanyakın sevimli mübarizə strategiyası istər kişi, istər qadın, istərsə də uşaq olsun, əhalinin tamamilə məhv edilməsi idi. Bunu dostlarından birinə yazdığı məktubdan bir parça sübut edir:
“Məndən qadınlarla necə davrandığımızı soruşdunuz. Bəzilərini kəniz götürdük, bəzilərini isə mal-qaraya dəyişdik, ya da qoyun sürüsü kimi hərraclarda satdıq… Ərəblərlə mübarizə üsullarımız bunlardır, dostum. Kişiləri öldürün, qadın və uşaqları gəmilərə yükləyin və Polineziya adalarına göndərin. Bir sözlə, it kimi ayağımızın altında sürünməkdən boyun qaçıranların hamısının məhvi”.
Montanyak özünün “Əsgər məktubları” kitabında döyüşlərin birində fransızların vəhşiliklərini belə təsvir edir: “Biz bu səbəbdən orada olmayan yaralılar istisna olmaqla, min üç yüz qadın və uşağın öldürüldüyünü saya bildik. Yaralı da saxlamadıq”.
Fransız generalı Kavainyak 1844-cü ildə bütün Beni Sabih qəbiləsinin məhv edilməsini etiraf edir: “Əsgərlərimiz odun yığıb Beni Sabih qəbiləsinin üzvlərini qovduğumuz mağaranın girişinə qalaqladılar. Oradan kimsə sağ çıxmasın deyə ətrafda ocaqlar qurduq və odunları yandırdıq”.
“Montanyak ocağı”nda ölümdən qaça bilən və Beni Sabih qəbiləsinin ərazisindən kənarda olan qəbilə üzvlərinə gəlincə, onlarla polkovnik Banropar məşğul olur və həmin il onları, qohumlarının ölümündən sonra başqa bir mağarada gizləndikləri yerdə qandallamağa nail olur. Sonra o, bütün mövcud çıxışların hörülməsini əmr etdi ki, heç kəs bu kütləvi məzarlıqdan qaça bilməsin. Bir daha oraya heç kim getməyib və heç kim bilmir ki, orada beş yüz cinayətkarın qalıqları var, onlar daha fransızları öldürə bilməyəcəklər”.
Bu cinayəti şərh edən Berard adlı bir nəfər dedi: “Qadınların, uşaqların, hətta heyvanların qalıqlarının olduğu bu məzar, sanki yer udmuş kimi bağlı qalmışdı”.
Və bu, Əlcəzair xalqına qarşı yönəldilmiş repressiya və soyqırımın yalnız bir nümunəsidir, bunun üçün Kavenyak “Əlcəzairlilərin tufanı” titulunu və marşal çubuğunu aldı.
1845-ci ilin iyununda Əz-Zəqərə bölgəsindəki Fəraşiş mağarasında (kəpənək mağarası) Avlyad Riyah ərazisində fransızların təşkil etdiyi qırğın da bundan az faciəvi deyildi. Bu qırğında əsas cəllad polkovnik Pelisye idi. Hadisələrin mahiyyəti belə idi. Həmin ilin yanvarında tarixdə məşhur olan sufi üsyanı zamanı böyük döyüş baş verdi. Həmin dövrdə fransız müstəmləkəçilərinə qarşı mübarizədə təsəvvüf təliminin müxtəlif qolları iştirak edirdi: Qədiriyyə, Dərkaviya və Toebiyyə.
Üsyanda iştirak edən “Avlyad Riyah” tayfası Tenslərin cənubunda yaşayırdı. “Yandırılmış torpaq” siyasətinə uyğun olaraq tayfa məğlub oldu, bütün əmlakı talan edildi və yandırıldı. Qəbilənin minə yaxın sakini qaçaraq Fəraşiş mağarasında gizləndi. Onların arasında əşyaları və mal-qarası ilə kişilər, qadınlar və uşaqlar da var idi. Pesilye mağaranın hər tərəfdən mühasirəyə alınmasını əmr etdi və qəbilənin təslim olmasını tələb etdi. Cavab olaraq atəş açıldı.
Pesilye əmr etdi ki, tüstü mağaraya girsin deyə, odun gətirilib mağaranın girişinə qalaqlansın və yandırılsın. Beləliklə, Pesilye qəbilə üzvlərini mağaranı tərk etməyə məcbur etmək istəyirdi, yoxsa boğularaq öləcəkdilər. Faciə mindən çox insanın boğularaq ölməsi ilə başa çatıb.
İnqilabi hərəkatın liderlərini dəhşətə gətirmək və qorxutmaq siyasəti yeridən Fransa hakimiyyəti 1849-cu ildə Zaatiş qəbiləsinin üsyanı başlayanda yenidən soyqırıma əl atdı.
Komandir Gerpion hərbi iqamətgahının yaxınlığında edam platforması qoyulmasını əmr etdi və orada üsyan liderlərindən qisas aldığı üç kəsilmiş baş asdı: Şeyx Buzyan, oğlu və Hacı Mussa Əd-Darkavinin başçısı.
Fransanın Əlcəzairdəki siyasəti və azadlıq hərəkatına qarşı amansız mübarizə üsulları bütün beynəlxalq qanunlara və hər şeydən əvvəl bir çox ölkələrin imzaladığı Cenevrə Konvensiyasına zidd idi, müharibə edən tərəflərdən qanunlara riayət etməyi, hərbi əsirlərə və mülki şəxslərə qarşı humanist rəftar tələb edirdi. Bu qanunlar hamıya yox, yalnız ağ irqə aid idi.
Məlumdur ki, Fransa bu konvensiyanı imzalayan və bu konvensiyada nəzərdə tutulan qanunların icrası öhdəliyini üzərinə götürən ölkələrdən biridir. Fransanın Əlcəzair müharibəsi onun imzaladığı konvensiya və müqavilələrə hörmət etməyən sonuncu ölkə olduğunu sübut etdi. Fransa özünü ən cinayətkar şəkildə apardı. Bunu sübut etmək üçün Simon de Povuarın ifadələrini sitat gətiririk:
“1954-cü ildən biz fransızlar soyqırımın ortağı olmuşuq. Sülh bərqərar etmək bəhanəsi ilə silahlı basqınlar zamanı Əlcəzair əhalisinin bir milyondan çoxunu qətlə yetirdik. Bütün kəndləri sakinləri ilə birlikdə yandırdıq, əhalini qırdıq, ana bətnindən doğulmamış uşaqları çıxardıq, işgəncə ilə öldürdük. Bütün tayfalar soyuqdan və aclıqdan əziyyət çəkdi, konsentrasiya düşərgələrində epidemiyalardan öldü. Bu düşərgələrdə yarım milyona yaxın əlcəzairli həlak oldu”.
Cəlladlar və qaniçənlər əlcəzairlilərə zülm etməkdə mahir idilər. Fransızların Əlcəzairdə etdikləri işgəncələrdən hətta İkinci Dünya Müharibəsi zamanı nasistlər də istifadə etmədilər.
Onları tüfəngin qundağı ilə döyürdülər, üstlərinə öyrədilmiş itlər salıb, bədənlərini itlərə yedizdirib, bədənin ən həssas yerlərindən elektrik cərəyanı keçirib, şüşə qırıqlarının üstündə oturmağa məcbur ediblər. Qarınları şişənə qədər bədənlərini zorla su ilə doldurub, sonra üstlərinə çıxıb atlanırdılar ki, ağız, qulaq və burunlarından su çıxmağa başlasın, dırnaqları qızdırılmış maşa ilə çıxarırdılar, kirpikləri yandırırdılar, başın dərisini çıxarırdılar, tikanlardan ibarət xalçanın üzərində yuvarladırdılar, bədəni bir hissəsini ağaca, digərini isə avtomobilə bağlayaraq hissələrə bölürdülər.
İnsanlar öz məzarlarını qazmağa məcbur edilir, sonra içərisinə atılır və boyunlarına qədər basdırılır, susuzluqdan ölməyə məhkum edilirdilər. Digərləri isə ağır yüklər daşımağa, dilləri ilə yolu süpürməyə, at yerinə vaqonlara bağlamağa, otları havaya atıb sonra yığmağa, on saat fasiləsiz evin ətrafında qaçmağa məcbur edilirdilər. Məcbur edirdilər ki, divarlar hörsünlər, söküb yenidən tiksinlər. Yerli əhaliyə qarşı bu cür işgəncələrdən istifadə olunurdu, bunu qeyd etməmək olmaz, çünki bu, insanlıq anlayışına ziddir. Əhalinin işgəncə və məhv edilməsi “sənətini” öyrətmək üçün fransızlar Skikda şəhərində 11 may 1958-ci ildə fəaliyyətə başlayan xüsusi məktəb təsis etdilər.
Fransa hökuməti bütün bu pozuntuları yaxşı bilirdi və hətta gizli şəkildə nəzarət edirdi, amma guya heç nədən xəbəri yoxdur. Əlcəzairdə xidmət etmiş fransız hərbçilərinin xatirələri, etirafları onların rəhbərliyinin hərbi cinayətkar kimi mühakimə olunması üçün kifayətdir. Hərbçilərin çoxu gizli şəkildə həm müstəqillik uğrunda mübarizə aparan əlcəzairlilərə, həm də Əlcəzairin müstəqilliyini müdafiə edən fransızlara qarşı terrorla məşğul olan gizli cinayət təşkilatı OAS-a (gizli silahlı təşkilat) qoşuldu.
1987-ci ilin iyununda Fransanın müstəmləkə sisteminə qarşı çıxış edən hüquq müdafiəçisi və vəkil, fransız professor Jak Ferqas Leon şəhərində İkinci Dünya Müharibəsi illərində bəşəriyyətə qarşı cinayətlərinə görə, GESTAPO-nun keçmiş rəhbəri, 73 yaşlı Klaus Barbierin müdafiəsinə qalxdı.
Məhkəmə prosesində vəkil Ferqas Fransa ədliyyəsinin nümayəndələrinə xatırladıb ki, Fransa da əlcəzairlilərə işgəncə verməklə, onları məhv etməklə, öz vətənlərindən deportasiya etməklə, qətlə yetirməklə, bütün kəndləri yandırmaqla məşğul olub. Bu cinayətlər Fransa tarixində üzqarasıdır. Vəkil sözlərini sübut etmək üçün Əlcəzairin azadlığı uğrunda mübarizə aparan şahidlərin, eləcə də Fransa ordusunun əsgərlərindən birinin ifadəsinə istinad edib.
Fransanın Əlcəzair xalqına qarşı yürütdüyü siyasət Fransanın üzündə heç bir makiyajın gizlədə bilməyəcəyi qara ləkə idi və belə olaraq qalır. Fransız sivilizasiyasının nailiyyətlərinə heyran olan ərəblər bunu unutmamalıdırlar. Tarix isə əlcəzairlilərin qanına bulanmış səhifələri həmişə saxlayacaq və bir gün Əlcəzairə fransız cəlladlarına hesab təqdim edəcək bir hakimiyyət gələcək.
Fransız ekspedisiyasının Əlcəzairin paytaxtını necə işğal etməsindən, türklərin müttəfiqlərini necə təslim etməsindən bir neçə sətir verəcəyik, bu haqda az adam yazır:
…Hüseyn Deyin əlli min nəfərdən ibarət zəif qoşunları otuz yeddi mininci fransız korpusu tərəfindən iki dəfə məğlub oldu. Fransızlarla döyüşlərdə o, on minə yaxın, fransızlar isə dörd yüz nəfər itirdi.
Paytaxtı mühasirəyə alan fransızlar iyulun 4-də onu ələ keçirdilər, iyulun 5-də isə Hüseyn Dey təslim oldu. Onun imzaladığı təslim müqaviləsi yalnız Əlcəzair şəhərinin təslim olmasından bəhs edirdi. Eyni zamanda, Fransız ordusunun komandanı şəhərin bütün sakinlərinə, o cümlədən yeniçərilərə, həyatın qorunmasına, həmçinin “azadlıqlarına, dinlərinə, mallarına, ticarətlərinə və arvadlarına hörmət” təminatlarını öz üzərinə götürdü. Əlcəzairlə bağlı Fransa hökuməti son seçimi edə bilmədi. Əlcəzairin gələcək taleyi üçün təklif edilən dörd həll yolu isə bu idi:
Fransanın protektoratlığının yaradılması;
türk sultanının hakimiyyəti altına qayıtmaq;
Əlcəzairin koloniyaya çevrilməsi;
Əlcəzairin Fransa və Türkiyə arasında bölünməsi.
O vaxtkı kral X Karla parlament müxalifətində olan sənaye burjuaziyası fürsətdən istifadə edərək Əlcəzair avantürasını kəskin tənqid etdi. Fransız tarixçisi Marsel yazır: “Kralın özünün regensiyanı ələ keçirməyə nə imkanı, nə də arzusu var idi. Ekspedisiyanın vəzifəsi monarxiyanın gerbini yeni qızılla örtməyə qadir olan məhdud hərbi müvəffəqiyyət əldə etmək idi.
Buna görə də Hüseyn Deyi devirən general Diburmon deylərin səlahiyyətlərini təsdiqləyərək, yenidən türklərin hakimiyyəti altına vermək fikrində olmadığı “savadlı və ziyalı mavr hökuməti yaratmaq” niyyətində olduğunu bəyan etdi. 23 iyul 1830-cu ildə Hüseyn Dey Neapola sürgün edildi, yeniçərilərin bir qismi Türkiyə və Suriyaya göndərildi.
“1830-cu il İyul İnqilabı Fransada hakimiyyəti və Əlcəzairdəki Fransız komandanlığını dəyişdirdi, lakin Fransanın Əlcəzairdəki planlarını deyil”, – Fransanın hərbi naziri general Jerar yazırdı: “Bu fəth Fransada və hətta bütün Avropada ictimai asayişin qorunmasına görə, ən təcili ehtiyacı qarşılayır və bir-biri ilə sıx bağlıdır.
Göründüyü kimi, iyul inqilabından sonra fransızlar planlarını dəyişərək, bütün Afrikanın şimalını tamamilə müstəmləkəyə çevirmək qərarına gəldilər. Biz “sivil” adlanan dünyada gənc nəslin deqradasiyaya uğramasını təhsilin səviyyəsi ilə yanaşı, hər hansı bir güclü cəmiyyətin və dövlətin bünövrəsi olan mənəvi əsasların tənəzzülə uğraması kontekstində görürük.
Ona görə də Məğrib siyasi elitasının ehtiyatı Qərbdə deyil, bütün “vəhşi” Qərb dünyasının silaha sarıldığı başqa sivilizasiya sahəsindədir.
Əlcəzairli mütəxəssislər Fransada yüksək qiymətləndirilir, amma əsas odur ki, keçmiş müstəmləkənin intellektual resursu daha da fəallaşa və ölkəni daha yüksək orbitə çıxara bilsin.
Bu məqsədə çatmaq üçün Parisin nəzarətində olan siyasi rejimi dəyişmək və Əlcəzair ordusunun sıralarını “köstəbəklərdən” təmizləmək lazımdır. Yəni Əlcəzairli Müsəlman Üləma Dərnəyinin yaradıcısı, məşhur Əlcəzair ilahiyyatçısı Əbdül Həmid bin Badisin “Əlcəzair xalqı müsəlmandır və ərəb sivilizasiyasına mənsubdur” şeirində dediklərini həyata keçirmək lazımdır.(Konkret.az)
