“Niyə ermənilər Xocalıda bu cür dəhşətli soyqırım törətdilər? Bunun psixoloji səbəbləri "Erməni psixologiyası" kitabımda öz əksini tapıb”. 
"Qarabaginfo"un "Modern.az"a istinadən məlumatına görə, bunu tanınmış jurnalist Eldəniz Elgün Xocalıl soyqırımndan danışarkən bildirib.(2015-ci il) Jurnalistin bir ay öncə çap olunan kitabından yuxarıdakı suala cavab tapmaq üçün bir fəsli nəzərinizə çatdırırıq.

VI FƏSİL

ERMƏNİ KİŞİLƏRİNİN PSİXOLOGİYASI

16–40 yaş aralığında olan erməni kişiləri qadınların-dan fərqli psixoloji xüsusiyyətlərə malikdir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, 16 yaşından etibarən erməni qadın-ları bacardıqları qədər toplularından uzaqda olmağa ça-lışırlar, ancaq erməni kişilərində isə bir o qədər topluya bağlılıq olur. Bunun bir sıra səbəbləri mövcuddur; 
– Qafqazlı aqressiyası
– İntiqam xarakterli tərbiyənin nəticəsi
– Emosionallıq
Bunlardan aqressiya xüsusilə diqqəti cəlb edir. Tam əminliklə deyə bilərik ki, 40 yaşdan yuxarı yaş dövrü ilə müqayisədə, 16 yaşlı erməni kəsində aqressivlik və inti-qama meyllilik daha çox müşahidə olunur. Çünki 16 yaşlı erməni kəsi istər ailə, istər kilsə, istərsə də toplu təbliğatının tam mərkəzində olur və bu yaşda olan erməni kişiləri tamamilə şüursuz idarəolunmaya hazır sayılırlar. Diqqəti cəlb edən çox qəribə bir məqam da var. Belə ki, bioloji olaraq bu yaş həddində seksual imkanlarının pik nöqtəsinə çatan erməni kişilərinin intim qabiliyyəti zəif olur. 

Qeyd edək ki, bu passivlik çox ciddi psixoloji problemlərlə bağlıdır. Belə ki, orta məktəbdə idarəolunma tərbiyəsi alan və süni vətənpərvərliklə yüklənən gənc əslində beyin yüklənməsi baxımından mövcud yaşından daha yaşlı hesab oluna bilər. Onun bu yükdən qurtulması isə sözsüz ki, uzun zaman tələb edən bir prosesdir. Elə məhz buna görə də seksual aktivlik idarəolunma aktivliyi ilə əvəz olunur. Bəlkə də elə ona görə bu yaş dövründə olan erməni qızları başqa bir cəmiyyət axtarışına çıxırlar. Bu yaş dövründə olan kişilərin başqa bir özəlliyi isə toplumdan ayrılmaq istə-məmələridir. Düzdür, fərdi xüsusiyyətlərinə görə yüzlər-lə, minlərlə erməni gənci toplumdan kənarda durmağa həvəsli ola bilər, amma total şəkildə topluya bağlılıq artıq uzun illərdir ki, müşahidə olunur. Bu isə onu sübut edir ki, erməni toplumu erməni gəncini fərd kimi formalaşdır-maqdan yayınır. Amma zaman-zaman sosial problemlərin artması, qarşıya qoyulan və həlli mümkün olmayan vəzi-fələrin icrasının nə demək olduğunu anlayan erməni gən-cində yenidən psixoloji basqılar yaranır; özündən imtina. Bu gün erməni psixoloqlarını düşündürən bu problem həqiqətən də ağır problemdir və hələ ki, həlli yolu haqqında nə isə demək mümkün deyil. Bəs özündən im-tina necə yaranır? Topluya bağlı olan fərdin müstəqil həyata atılması o deməkdir ki, həyatı eşitdikləri əsasında deyil, gördükləri əsasında yaşamalıdır. Amma yaşaya bilmir. Çünki ona təsvir olunan həyat tamam başqa idi. Artıq 30 yaşlı erməni gənci 16 yaşındakı kimi erməni to-plumunun qəhrəmanı olmaq haqqında düşünmür. Artıq ona Sasun David kimi sərkərdə olmaq yox, elə Aram kimi yaşamaq lazımdır. Bunu etmək isə bəzən mümkün olmur. Nəticədə özündən imtina prosesinin işartıları görünür ki, bu da sonradan şəxsiyyətin ikiləşməsi fazasına belə yüksəlir. Bəzən isə bu kütləvi hallüsinasiyanın aradan qalxması kimi də qəbul edilir. 

Psixoloq Qustav Le Bon leytenant Julyen Feliksin kitabından bir sitat gətirərək kollektiv hallüsinasiyanın aradan qalxmasını belə təsvir edir: ““La Belle Poule” freqatı dənizdə hərəkət edərkən güclü tufan nəticəsində ayrı düşdüyü “Berceau” korvetini axtarırdı. Günorta çağı idi, günəş parlaq işıq saçırdı. Birdən növbətçi tərk edilmiş gəmi gördü. Ekipaj üzvləri nəzərlərini göstərilən məntəqəyə yönəltdi; hamı, zabitlər də, matroslar da yedəklə üzərində fəlakət siqnallarının göründüyü qayıqlara bərkidilmiş insanlarla dolu sal gördülər. Lakin bütün bunlar kollektiv hallüsinasiyadan başqa bir şey deyildi. Admiral Defosse dərhal həlak olanların köməyinə qayıqları göndərdi. Fəlakət yerinə yaxınlaşdıqda zabitlər və matroslar aydın surətdə həyəcan içərisində əllərini uzatmış insanları gördülər və çoxlu səsdən ibarət qarışıq səs-küy eşitdilər. Nəhayət, qa-yıqlar həmin yerə çatdıqda isə məlum oldu ki, orada dal-ğaların qonşu sahildən gətirdiyi bir neçə yarpaqlı budaq-dan başqa heç nə yoxdur. Belə aşkar sübutlar hallüsinas-iyanın aradan qalxmasına səbəb oldu”.. İndi təsəvvür edin ki, bir toplu uzun illər boyu kütləvi hallüsinasiyaya səbəb ola biləcək tərbiyəni və ovqatı yaşayır və ancaq əli-ylə yarpaqları yoxladıqdan sonra hallüsinasiyadan qurtula bilir. Bu gün erməni toplumunun ən ciddi qüsurlarından biri də məhz budur. Hətta yarpaqları yox-layan erməni gənci bir müddət onun yarpaq deyil, insan olması qənaətində qalır. Başqa cür desək, şəxsiyyətin ikiləşməsi nəticəsində o həm yarpağı görür, həm də bu-nun insan olduğunu sübut etməyə çalışır. Nəticədə yuxarıda söylədiyimiz kimi, 16 – 40 yaşlı erməni kişisi sadəcə olaraq psixoloji zərbələr almaqla məşğul olur. Bu-nu da qeyd edək ki, erməni kəsinin gənc olaraq formalaşmağa başladığı mərhələ adətən, evdə ananın mütləq hakim olduğu perioda düşür. Nəticədə anaya bağlılıq və ananın yaratdığı vizuallıq erməni gənci üçün daha doğru yol hesab edilir. Halbuki yuxarıda da göstərdiyimiz kimi, 50 yaşdan yuxarı yaş dövründə olan erməni qadınları artıq fərdi xəyal dünyalarından imtina etmiş olurlar və onların mücərrəd toplum üçün “yaşa-maq” həvəsi erməni gəncinə də sirayət edir. Nəticədə bö-yük, qüdrətli bir dövlət və millət olma çağırışı ilə üz-üzə qalan erməni gənci buna necə nail olmağı sadəcə olaraq dərk edə bilmir.. 

Gəlin çox maraqlı bir məqama da diqqət yetirək; Zaqafqaziyada fizioloji baxımdan təxmini bir-biri-nə bənzəyən azərbaycanlı, gürcü və erməni toplumunun ədəbiyyatında sevgiyə həsr olunmuş ədəbi nümunələri gözdən keçirək. Azərbaycan ədəbiyyatında sevgi daha çox müqəddəsləşdirilir, “Leyli və Məcnun”, “Əsli və Kərəm” nümunəsində ideallaşdırılır və demək olar ki, ədəbiyyatda sevgi mühüm rol oynayır. Gürcü ədəbiyyatında da sevgini tərənnüm edən ədəbi nümunələrə addımbaşı rast gəlmək olur. Ancaq gürcü ədəbiyyatında sevgi daha çox soyuqqanlı yaşam tərzi kimi göstərilir. Erməni ədəbiyyatında isə sevgi sonunda ya xəyanətə uğrayır, ya da ki, bu sevgi topluma, dövlətə olan sevgi kimi xarakterizə edilir. Bunun da çox ciddi səbəbləri var. Əsas səbəb budur ki, kilsənin, ailənin və ətraf mühitin tərbiyəsi erməni gəncinin seksual tamlığını sıradan çıxarır və seksual pozuntu nəticəsində erməni gənci üçün MƏN ikinci plana keçir. Çünki aldığı tərbiyə nəticəsində erməni gəncinin beyni yaradıcı proseslərdən uzaqda qalır və lazımsız xəyallar bataqlığında çabalayır. Düzdür, bir çox qərb psixoloqları da iddia edir ki, arzular və xəyallar beyini hərəkətə gətirən bir səbəbdir, ağıl isə güc və təcrübəni idarə etməklə arzuları reallaşdırmağa kömək edə bilər. Amma iş orasındadır ki, bir erməni gəncinin MƏNi qəbul olunmursa, onun fərdi arzu və xəyalları ümumiləşmiş arzu və xəyallarla əvəz olunur. Bu zaman erməni gənci fərdi arzu və xəyallarını sadəcə daxili aləmində qorumağa çalışır. Həmçinin erməni gəncinin MƏNinə gözünü kilsə basqıları ilə açmaq məc-buriyyətində qalması da təsir edir. Belə ki, əksər xristian ölkələrində din, inanc daxili bir tələbatın təminatı, əlavə güc sahibi olmaq konteksində təqdim olunur, erməni kil-səsi isə erməni fərdinə bunun tam əksini – kilsə qarşıs-ında borcunu yerinə yetirmək tələbini ortaya qoyur. Kilsənin tələbinə əsasən doğulan erməni kəsi artıq doğul-duğu gündən etibarən kilsəyə borcunu qaytarmalıdır. Başqa cür desək, “Kilsə daha çox şeyə nail olarsa, daha çox qazanarsa, sənin sabahın bir o qədər işıqlı ola bilər ” – tezisi ortaya çıxır.. Yuxarıda sözügedən yaş dövründə olan erməni kişilərinin ən ciddi psixoloji problemlərindən biri də qorxu hissinin həddindən ziyadə güclü olmasıdır. Hətta deyərdim ki, bu qorxu bir cinayətkarın cinayəti törədərək aradan çıxması, amma bu cinayətin üstünün nə zamansa açılacağı qorxusunu yaşaması həddindədir. An-caq insaf naminə o, heç bir cinayət törətməyib. Bəs onda bu həddə qorxu nədən formalaşır? Bu qorxunun yaranması həm genetik olaraq əsrlər boyu formalaşan qorxu ilə, həm də tərbiyə və təhsildən gələn qorxu ilə bağlıdır. Gəlin bunu məişətdə sadə bir misalla göstərək. Tutaq ki, sən hər gün övladına qonşun Əhmədin cəllad və qatil olduğunu, 10 yaşlı körpəni diri-diri yandırmasını söyləyirsən. Bu səbəbdən övladının Əhmədə hər zaman nifrət etməsini və ona qarşı düşmən pozisiyasında dayanmasını təmin edirsən. 

Məqsədin baş tutdu, afərin, övladını bu yolla tərbiyə edərkən Əhməddən düşmən obrazı yarada bildin. Amma fərqində olmadığın bir şey baş verdi; övladın iki psixoloji təsirlə üz-üzə qaldı. Birincisi, Əhməd onun təsəvvüründə qatil olduğu üçün onun qorxu mənbəyinə çevrildi və Əhməd orada qonşu olduğu müddətdə övladında qorxu hissi formalaşacaq. İkincisi, Əhmədi ilk fürsətdə elə Əhməd kimi ən qəddar şəkildə öldürmək yanğısı ilə yaşayacaq. Beləliklə, Əhməd qədər güclü olmadığını görən övladın illər boyu hər an Əhməd qorxusunu keçirəcək. Nəticədə qorxu övladının yaşam tərzinə çevrilmiş olacaq.. Bu gün erməni yeniyet-məsi və ya gənci ailənin verdiyi tərbiyənin və təhsildə aşılanan düşüncələrin nəticəsi olaraq ətraf mühitdən bir zərbə gözləyir, qorxu hissi ilə yaşayır və buna görə də hər an qəddarlıq nümayiş etdirmək üçün tətikdə olur. Bu isə bütövlükdə erməni gəncinin psixoloji travma almasından başqa bir şey deyil. Digər bir məqama da xüsusi diqqət ayırmaq istərdim. Bu gün erməni toplumunun ziyalı, in-tellektual bazasını təşkil edən şəxslərlə bağlı çox maraqlı bir nüans ortaya çıxır. Həmin şəxslərin 90%-i məhz Ermə-nistandan kənarda yaşayan ermənilərdən təşkil olunub. Bu da sözsüz ki, onların yaşadığı mühitin və cəmiyyətin təsirilə əlaqədardır. Ermənistanda yaşayan ermənilər isə erməni toplusunun intellektual və yaradıcı təbəqəsi ola bilmir, çünki özünü dərk etdiyi andan etibarən intiqam və qorxu psixologiyası onlarda hakim psixologiyaya çevri-lir... 

40 yaşdan yuxarı yaş dövrü; erməni kişisi 40 yaşdan yuxarı yaş dövründə toplumun maraqlarını o qədər də düşünmür, daha çox öz həyatını qurmağa cəhd edir. Er-məni kişiləri üçün bu yaş dövründə artıq inqilab ab-havası aydınlaşır, şüursuz idarəolunmadan yorulma müşahidə olunur və bu insanlar üçün öz ailəsi və məhəlləsi toplunun maraqlarından daha önəmli olur. Buna baxmayaraq, etiraz hissləri də müşahidə olunmur. Hətta öz övladlarının şüursuz idarəolunma səviyyəsində formalaşmasına etiraz belə etmirlər. Buna cəhd də göstərmirlər, bu da genetik məqamlarla bağlıdır. 

Fikir verirsinizsə, erməni sənətkarları haqqında çox danışılır. Bəzən bu, erməni toplusunun üstünlüyü kimi də təqdim olunur. Əslində isə bu, psixoloji problemlərlə bağlıdır. Belə ki, 16 yaşında Sasun David olmağa çalışan Aram, 25 yaşında Böyük Ermənistan ideyasının mənasızlığını hiss edən Arama çevrilir, 40 yaşında toplumun qurbanı olduğunu güman edən Aram, toplumun qəzəbinə tuş gəlmədən toplumun marağını bir kənara qoyur və yaşamaq uğrunda mübarizəyə başlayır. Onun üçün ev tikən bənna olmaq son ümiddir və o bu işin keyfiyyətini artırmaqla toplum daxilindəki mövqeyini for-malaşdırmağa çalışır. Bununla da şişirdilmiş hisslərdən qurtulmağa çalışır. Bu yerdə bir sual yaranır; nədən ermə-ni kişilərində sənətkarlığa, qadınlarında isə özgə millətdən olan tərəf müqabilinə meyllilik çoxdur? Gəlin öncəliklə erməni kişilərinin sənətkarlığa olan meylliliklərinə diqqət yetirək. Yuxarıda vurğuladığımız kimi, erməni kişilərinin, əsasən də 40 yaşdan yuxarı yaş dövründə olanların bənna, araba ustası və s. peşələrə meylli olmalarının ciddi səbəblərindən biri topludan ay-rılmaq həvəsi ilə bağlıdır. Ancaq sənətkarlığa meyllilik təkcə topludan ayrılmaq həvəsi ilə bağlı deyil, həmçinin bunun ciddi psixoloji kökləri də var və indi bunu nəzərdən keçirək. Bunun üçün öncəliklə yenidən əsrlər boyu formalaşan genetik kodların təsirini incələmək lazımdır. Heç kimə sirr deyil ki, erməni toplumu bu bölgədə aborgen toplum olmayıb və sonradan köçürülən tayfalar olub. Sözsüz ki, yeni mühitə düşən toplum ən az-ından assimliyasiyaya uğrama kimi problemlə üz-üzə qalmış olur və toplumun adaptasiyası üçün bəzən illərlə zaman tələb olunur. Xüsusən də həmin mühitdə yerli top-lumlar iddialı və güclüdürsə, uyğunlaşma prosesi uzun-müddətli olur. Məhz erməni toplumu da bölgəyə gələndə müxtəlif eqolu türk tayfaları ilə üz-üzə qaldılar. Bu isə er-məni toplumunun genetikasına köklü şəkildə öz təsirini göstərdi.. 

Hətta ermənilərin dedikləri ilə razılaşıb, onların da yerli toplu olduğunu qəbul etsək belə yenə də aydın olur ki, bölgədə dominantlıq türk tayfalarında olub və er-məni toplumu bunu qəbul etmək məcburiyyətində qalıb. Belə olan halda toplu özünü qorumaq və assim-ilyasiyadan qaçmaq üçün müəyyən çıxış yolları arayıb. Bu arama menyusunda bir sıra məqamlar da var. İndi isə həmin məqamlara diqqət yetirək; erməni toplumu mövcudluğunu qorumaq üçün məhz qadınlarının gücündən istifadə etməyə üstünlük verdi. Belə ki, erməni toplumu bir tərəfdən türk toplumlarının etibarını qazanmaq üçün oturaq, diqqəti cəlb edəcək işlərlə məşğul olmağa başladı, digər tərəfdən isə erməni qadınları türk toplumları üçün əyləncə vasitələrinə çevrildilər. Məlumdur ki, əzəldən türk toplumlarında kişilər daha çox at belində olmağa və müxtəlif hərbi səfərlərə çıxmağa üstünlük verirdilər, erməni kişiləri isə türk toplumundan fərqli olaraq sənətkarlıqla məşğul olmağa başladılar. Bununla da bir tərəfdən qarşı topluma gərəkli olduqlarını göstərdilər, digər tərəfdən isə hər fürsətdə nə qədər etibarlı toplu olduqlarını nümayiş etdirməyə çalışdılar. Erməni qadınları, əsasən gənc qızları türk kişilərinin rəğ-bətini qazanmaq üçün fahişəlik səviyyəsində belə xidmə-tlərini ortaya qoydular. Əslinə qalsa, tarixdə qadınların gücündən istifadə halları çox olub. Məsələn, çinli qızlar türk saraylarında, fars qadınları Səfəvi saraylarında ad-dımbaşı diqqəti cəlb edib və məhz bu qadınların gücü ilə adı çəkilən saraylar çökdürülüb.

Bu məqamda erməni qa-dınlarını anlamaq olar. Belə ki, ortada ciddi bir fərq möv-cuddur. Türk saraylarına müxtəlif yollarla gətirilən fars və ya çin qadınları bir müddətdən sonra sarayda ən ciddi söz sahibinə çevrilirdilər, hətta dövlətin idarə edilməsində də iştirak edirdilər. Erməni qadınları isə sadəcə olaraq bir müddətlik yataq predmetinə çevrilməklə missiyalarını başa vururdular. Nəticədə erməni qadınlarında belə bir psixoloji problem ortaya çıxdı və erməni kişilərində bu problemin ciddi fəsadları yarandı. Çünki yataq yoldaşının yatağını erməni kişisi özündən güclü əks toplumun kişisi ilə bölüşməli oldu. Bunun nəticəsi olaraq erməni kişilərində özünə inamsızlıq, müxtəlif komplekslər və toplumdan uzaq-laşmağa meyllilik yaranmağa başladı. Bunu da qeyd edək ki, erməni qadınlarının istifadə olunmasına və erməni kişilərinin sənətkar kimi yetişməsi məsələsinə kilsə də bö-yük təsir göstərmişdi. Sadə tarixi bir fakta nəzər salaq. Teymurləng bölgəyə yürüş edəndə kilsə mövcudluğunu qoruyub saxlamaq üçün Teymurləngə məhz erməni qa-dınlarını ənam olaraq təqdim etmişdi. Beləliklə, aydın olur ki, bir tərəfdən milli mentalitetin qorunmasına çalışan toplu, digər tərəfdən əxlaqi dəyərlərdən imtina etməli olur. Bunun yaratdığı psixoloji problemlər isə göz önündədir. Bunu da qeyd edək ki, erməni qadınlarının həddindən artıq temperamentli olmaları, zaman-zaman toplu maraqları üçün istifadə edilmələri erməni kişilərində seksual pozuntuları və özünəgüvənsizlik hal-larını ciddi şəkildə artırır. Məhz buna görə də özünəqapanma kütləvi hal alır. Ona görə də erməni kişilərinin daxilində bir aqressiya hər zaman olur və ilk fürsətdə bunu ortaya çıxarırlar. Gəlin bununla bağlı bir sıra məqamları nəzərdən keçirək. 1905, 1918-ci illlərdə ermənilər Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılara qarşı savaş açır, kütləvi şəkildə qovulmalar və qətllər təşkil edilir. Ən dəhşətlisi isə budur ki, qətllər çox qəddarcasına həyata keçirilir. Məsələn, yaşlı insanın kürəyinə qaynar su ilə dolu samovar bağlanır və yaxud diri halda yaşlı insanların gözləri çıxarılır, elə Xocalı faciəsində olduğu kimi insanların böyüklü-kiçikli qətlə yetirilməsi olayları baş verir. Gəlin bir anlıq düşünək. 

Tutalım, erməni sərkərdəsi və ya rəhbərliyi azərbaycanlıların hansısa kənddən qovulması və ya öldürülməsi ilə bağlı əmr verir və əsgər sözsüz ki, bu əmri icra etməlidir. Bəs nə üçün bu əmri bu dərəcədə qəddarlıqla həyata keçirirlər? Bu sualın cavabı isə sadəcə olaraq psixoloji problemlərlə bağlıdır. Belə ki, 40 yaşına qədər erməni kişiləri əslində çəkilmiş yay kimidirlər. İlk fürsətdə yay açılmalıdır, bu cür şərait yarananda illər boyu içində saxladığı və genetik dəyişmə-dən yaranan aqressiya şizofrenik həddə partlayır. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, erməni kişilərinin psixologiya-sında panik gərginlik hər zaman onları izləyir və bunun zərəri ilk növbədə ətraf mühitə dəyir. Gəlin Qarabağ hadi-sələrində iştirak edən, ermənilərin ən çox sevdiyi ideoloq-lardan biri olan, yazıçı-şair Zori Balayanın “Ruhumuzun dirçəlişi” adlı kitabında 1992-ci ilin 26 fevralında Xocalıda törətdikləri soyqırım haqqında yazdıqlarına baxaq: – “Biz Xaçaturla Xocalıda ələ keçirdiyimiz evə girərkən əsgərlə-rimiz 13 yaşlı bir türk uşağını pəncərəyə mismarlamışdılar. Türk uşağı çox səs-küy salmasın deyə, Xaçatur uşağın anasının kəsilmiş döşünü onun ağzına soxdu. Daha sonra 13 yaşındakı türkün başından, sinəsindən və qarnından dərisini soydum. Saata baxdım, türk uşağı 7 dəqiqə sonra qan itirərək dünyasını dəyişdi. Ruhum sevincdən qürurlandı. Xaçatur daha sonra ölmüş türk uşağının cəsədini hissə-hissə doğradı və bu türklə eyni kökdən olan itlərə atdı. Axşam eyni şeyi daha 3 türk uşağına etdik. Mən bir erməni kimi öz vəzifəmi yerinə ye-tirdim. Bilirdim ki, hər bir erməni hərəkətlərimizlə fəxr duyacaq”…

Daha bir erməni müəllif, hazırda Livanda məskunlaşmış yazıçı-jurnalist David Xerdiyan Xocalıda ermənilərin Azərbaycan türklərinin başına gətirdikləri müsibətləri “Xaç uğrunda” kitabında fəxrlə xatırlayır. “Xaç uğrunda” kitabının 19-76-cı səhifələrində Xocalı soyqırımı ilə bağlı müəllif yazır: “Səhərin soyuğunda biz Daşbulaq yaxınlığındakı bataqlıqdan keçmək üçün ölülərdən körpü düzəltməli olduq. Mən ölülərin üstünə getmək istəmədim. Bunu görən polkovnik-leytenant Ohanyan mənə işarə etdi ki, qorxmayın. Mən ayağımı 9-11 yaşlı qız meyidinin sinəsinə basıb addımlamağa başladım. Mənim ayaqlarım və şalvarım qan içində idi. Və mən beləcə 1200 meyidin üstündən keçdim”. 

“Martın 2-də “Qaflan” erməni qrupu (meyitləri yan-dırmaqla məşğul olurdu) 2000-ə yaxın alçaq monqolun (türklərin) cəsədini toplayıb ayrı-ayrı hissələrlə Xocalının 1 km-liyində yandırdı. Axırıncı yük maşınında mən başın-dan və qollarından yaralanmış təxminən 10 yaşlı bir qız uşağını gördüm. Diqqətlə baxanda gördüm ki, o yavaş-yavaş nəfəs alır. Soyuq, aclıq və ağır yaralanmasına bax-mayaraq, o hələ də sağ idi. Ölümlə mübarizə aparan bu uşağın gözlərini mən heç vaxt yaddan çıxarmayacam. So-nra Tiqranyan familiyalı bir əsgər onun qulaqlarından tu-tub artıq üzərinə mazut tökülmüş cəsədlərin içərisinə atdı. Daha sonra onları yandırdılar. Tonqaldan ağlamaq və imdad səsləri gəlirdi”…

Apardığımız araşdımalar göstərir ki, qəddarcasına bu cür hadisələri törədən şəxs həmin an həm də panik atak yaşayır və qətl prosesi zamanı daxilən növbəti panik atak yaşamaq qorxusu içində hakim kəsilməyə başlayır, bu qorxu da dəhşətli qətlin dəhşətini daha da artırır. Bunu da xatırladaq ki, uzun müddət panik gərginlik yaşayan insanlarda qorxu və intiqam hissi hədəf axtarma ilə para-lel inkişaf edir. Nəhayət, sirr deyil ki, erməni toplumunda fərd psixologiyası demək olar ki, məqsədli şəkildə hər za-man boğulub, fərdi keyfiyyətlərini ortaya çıxaran kəs top-lumdan kənarlaşdırılıb, bu səbəbdən də kütlə psixologi-yası hakim psixologiyaya çevrilib və sanki bu cəmiyyət hər an affekt duruma salına bilər. Bu isə özlüyündə ətraf mühit üçün qorxu mənbəyi rolunu oynayır. Beləliklə, gör-düyünüz kimi erməni qadınları ilə kişilərinin düşüncəsi arasında ziddiyyətlər var. Bu ziddiyyətlərə görə də uşaqların şüurunun formalaşmasında qadınların rolu kifayət qədər çox olur. Erməni kişilərinin psixologiyasında ən maraqlı məqamlardan biri də qad-ınlara nisbətən onlarda qorxu hissinin daha çox olmasıdır. “Erməni qan gördü, ölüm gördü”, “erməni türkün özündən yox, adından da qorxur” və s. kimi deyimlər heç də təsadüfdən yaranmayıb. Erməni kişilərinin qorxu altında yaşamasının bir sıra başqa səbəbləri də var. Bunlardan başlıcası məsuliyyət hissiylə bağlıdır. Kütlə formasında hərəkət edən fərd məsuliyyət hissini itirir və bir cəzasızlıq ovqatı yaşayır. Amma kütlədən şüur etibarilə ayrılan fərd məsuliyyət hissini anlamağa başlayır. Erməni kişisi 40 yaşdan sonra şişirdilmiş hisslər-dən qurtulmağa çalışır və gördüyü reallıq ona hər zaman cəza yaşamaq qorxusunu gətirir. 

Digər tərəfdən erməni kişilərində qorxu hissinin həddindən çox olmasının sə-bəbi uzun illər şüursuz idarəolunmayla əlaqəlidir. Şüur-suz sürətdə idarə olunan erməni kişiləri bir müddətdən sonra kütlədən qoparaq idarə olunmayan mühitə düşür. Beləliklə də, sükanı əldən buraxaraq sürücü kimi hər an qəza yaşayacağını düşünür. Nəticədə nə baş verir? Erməni kişisi həm kütlədən ayrıldığına görə qorxur, həm də kütlənin özündən qorxur. Çox maraqlı haldır ki, erməni toplumunun idarə olunması üçün qorxunun imkanlarından siyasi təbəqə, ziyalılar belə istifadə edir. Gəlin erməni uşağında vətənpərvərlik hissinin gücləndirilməsi üçün nələr edildiyinə baxaq. İlk öncə qeyd edək ki, erməni uşağının vətənpərvərlik istiqamətində tərbiyəsi ən azı 25 yaşa kimi sistemli şəkildə davam etdirilir. 2007-ci ildə nəşr olunan erməni dərsliklərində vətənpərvərlik hisslərinin gücləndirilməsi üçün qurulan tədris sistemini nəzərdən keçirək. İlk mə-qamda Böyük Ermənistan və qədim tarixi ilə bağlı məlu-mat verilir. Daha sonra düşmən olaraq Osmanlı, Azərbay-can gündəmə gətirilir və bundan sonra əsas sistem gəlir. Sistem nədən ibarətdir? Ermənilər tarix boyu türklərin hü-cumlarına məruz qalıb, soyqırımlar yaşanıb və bu gün də türklər hər an erməni toplumunu məhv edə bilər.. Bura-dan aydın olur ki, yaradılan sistem türkə nifrət hisslərini aşılayır. Amma bu nifrətlə yanaşı bir türk qorxusu da ya-radılır. Qorxu budur ki, türk gücü yenə də var və dünənki “soyqırımlar” təkrarlana bilər. Güclü olmaq üçün toplum-dan ayrılma və hər zaman təhlükəyə hazır ol. Bu, yeniyetməlik çağlarından başlayaraq erməni körpəsində yaradılan qorxu hissidir. Bundan başqa, qorxu hissini gücləndirən məqamlardan biri də dünyada mövcud olan erməni lobbisidir. Bu lobbi haqqında az qala əfsanələr yaradılır, təsir imkanları şişirdilmiş şəkildə təqdim olunur və xilas yolu bu lobbidə görülür. Bunun qarşılığında isə aydın olur ki, məlum qaydanı pozan fərd elə lobbi tərəfindən cəzalandırılacaq. Gəlin adi bir fakta nəzər salaq. 1987–88-ci illərdə hadisələrin gərginləşdiyi bir zamanda şəxsən mən də Ermənistanda, Göyçə ma-halının Basarkeçər rayonunun Qanlı kəndində yaşayırdım. Kəndə bitişik, yeni salınmış bir qəsəbə var idi və orada 20–30 erməni ailəsi yaşayırdı. Gərginlik hər gün artır və artıq silahlı toqquşmalar da olurdu. Qonşu olan ermənilər azərbaycanlılarla üz-üzə gəlməkdən yayınır və bu prosesdə iştirak etmək istəmirdilər. Bu vəziyyət Livandan, Suriyadan və digər ölkələrdən ermənilərin gəlişinədək davam etdi. Daşnaksütyun partiyasının akti-vistləri olan ermənilər rayona gələndə azərbaycanlılardan da çox qorxu hissini keçirən yerli ermənilər idi. Çünki on-lar münaqişəyə qatılmaqdan yayınırdılar. Bu olay təkcə bizim rayonda deyil, Ermənistanın bütün bölgələrində yaşanırdı. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, hadisələr baş verməmişdən öncə, Ermənistanın inkişafı adı altında pul yığılan zamanlarda da ermənilər qorxu hissi keçirirdilər.. 

Açıq şəkildə görünürdü ki, ermənilərin hər zaman qorxduğu və təhlükə hesab etdikləri güc elə erməni lobbisinin özü idi. 1995-ci ildən sonra istər Daşnaksütyun partiyasının, istərsə də digər radikal qru-plaşmaların əsas fəaliyyəti cəmiyyəti qorxu altında sax-lamaqdan ibarətdir. Sual yarana bilər ki, əgər bu belədirsə, bəs nə üçün erməni qadınlarında qorxu kişilərindən azdır? Çox maraqlı bir məqama gəldik və bu məqama həssas yanaşmağa dəyər. Əslində bu gün erməni toplumunun bir xalq kimi inkişaf etməsinin, cəmiyyət olaraq formalaşmasının qarşısını da məhz bu amil alır. Söhbət beyin mərkəzlərinin erməni toplumunu topluluq müstəvisindən çıxararaq, bir təşkilat, özü də gizli bir təşkilat şəklində formalaşdırmalarından gedir. Sanki Ermənistan adlı bir təşkilat var və heç bir vətəndaş bu təşkilatın tapşırığından kənara çıxa bilməz. Yəni əsas məqsəd fərdin inkişafı deyil, hansısa bir təşkilatın güc-lənməsidir. Məsələnin daha sadə şəkildə təsviri üçün gə-lin istər PKK, istərsə də Əl – Qaidə tipli təşkilatların fəa-liyyəti ilə bütövlükdə Ermənistanı müqayisə edək. Müqa-yisə üçün elə PKK-nı götürək. Bu qurum üçün kürd top-lumunun deyil, Abdulla Öcalanın nə düşünməsi daha önəmli olub və indi də bu hal təkrarlanır. Bu o deməkdir ki, kürd kültürü, kürd adət - ənənələri, vərdişləri bir lide-rin və ya bir qrupun formalaşdırdığı şəkildə olmalıdır. Öz məqsədlərinə çatmaq üçün yaratdıqları təşkilatın üzvü olan hər bir kəs əslində bir şəxsiyyət kimi deyil, mübari-zənin bir detalı kimi qəbul olunur. Belə olan halda isə əsas təhlükə mənbəyi məsuliyyətin çox hissəsini üzərinə götürən kişilər olur. Kişi savaşmalıdır, deyilən vaxtda kamikadze qismində hansısa bir ərazini özü ilə birlikdə partlatmalıdır, bir sözlə, haqqını və hüququnu itirən bir kəsə çevrilməlidir. Bu, bütövlükdə erməni toplumunda da yaşanan bir haldır. Buna görə də kişilərdəki qorxu hissi daha güclü olur. Qadınlar isə bu tip təşkilatlarda ya qəhrəman kimi təqdim olunurlar, ya da qadın olaraq kişi tələbatlarının təminatçısı rolundan kənara çıxa bilmirlər. Gəlin son illər PKK-nın siyasətində hansı korrektələri etdiyini nəzərdən keçirək; qadınların siyasətə axını təmin edilir, PKK-nın sözçüləri kimi gündəmə gətirilir və s. Bu olayı erməni toplumu da hər zaman yaşayıb və erməni qadını ya qəhrəman, ya da fahişə kimi kənar cəmiyyətlərdə qəbul olunub. Bu isə qadınların kişilərdən fərqli olaraq daha cəsarətli olmasına təkan verir. Artıq dərk edirik ki, insan beynində neqativ fikirlər üstünlük təşkil edirsə və bu süni şəkildə idarə olunursa, fərdin özünü təsdiq etməsi prosesi baş tutmayacaq. Beləliklə, məlum yaş dövrlərində olan erməni kişi və qadınlarının psixoloji durumunu təhlil etdik. Aydın oldu ki, onların düşüncəsində və addımlarında sinxronluq mövcuddur. Bu təkrarlanma isə nəticədə intuisiya və emosionallığı sıradan çıxartmağa yardımçı olur.