Ötən ilin sentyabrında Qarabağda dörd uşağı ilə birlikdə yaşayan ümidsiz otuz iki yaşlı erməni qadın İzaura Balasanyan artan ehtiyaclara və çarəsizliyə görə erməni anklavından qaçmağa cəhd etdi. O, Azərbaycanın nəzarətində olan vəziyyətin daha yaxşı olduğu ərazilərə çatmağa çalışsa da, Rusiya sülhməramlıları onu həbs edərək Ermənistan təhlükəsizlik xidmətinə təhvil veriblər. Rusiya hərbçilərinin və Ermənistan silahlı qüvvələrinin qalıqlarının arxasında onilliklərlə davam edən radikal millətçiliyin və üç onillik davam edən münaqişənin girovu olan İzaura kimi minlərlə insan var. Azərbaycan hökuməti indi onlarla birbaşa əlaqə saxlaya və ya kömək edə bilmir.

Ermənilərin nəzarəti altında olan bu “boz zona”da yaşayan insanların iqtisadi vəziyyəti hələ müharibədən əvvəl də ağır idi və o vaxtdan vəziyyət daha da pisləşib. Obyektiv olaraq, zəngin təbii sərvətləri və güclü iqtisadi şəraiti ilə Azərbaycan regionun istənilən ölkəsi ilə müqayisədə fərdlərə daha çox dəstək verə bilər. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev müsahibələrinin birində bildirib ki, Qarabağın erməni sakinləri bir neçə dəfə Azərbaycan hərbçilərinə müraciət edərək işğaldan azad edilmiş ərazilərdə aparılan kütləvi yenidənqurma işlərində iştirak edə biləcəklərini soruşublar. Bu yaxınlarda Azərbaycanda nüfuzlu “Telegram” kanalı qeyd edib ki, Qarabağdakı erməni sakinlər Azərbaycan Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinə elektron məktublar göndərərək pensiya əmanətlərini soruşublar. Hətta Azərbaycan vətəndaşlığını bərpa etmək üçün müraciət edənlər də var. Azərbaycan rəsmiləri dəfələrlə dəfələrlə bəyan ediblər ki, Azərbaycan Qarabağ sakinlərini Azərbaycan vətəndaşı hesab edir və dövlət hər bir azərbaycanlının malik olduğu bütün sosial-iqtisadi hüquq və imtiyazları təmin etməyə hazırdır. Bunun üçün onların yalnız rəsmi Azərbaycan vətəndaşlığını bərpa etmələri və Bakının yurisdiksiyasında olduqlarını qəbul etmələri kifayətdir. Bu vəziyyətlə barışmaq istəməyənlər Azərbaycan ərazisini sülh yolu ilə tərk etməkdə tamamilə azaddırlar.

Müharibə hələ də çoxlarının yaddaşında olduğundan, yaraları sağaltmaq, barışıq yaratmaq və hər iki xalq arasında münasibətlərdə yeni səhifə açmaq üçün bizə vaxt, səbr və böyük səylər lazımdır. Bununla belə, qarşıda Qarabağın erməni sakinlərinin Azərbaycana reinteqrasiyasına hələ də mane ola biləcək başqa, daha ciddi problem var. Bu problem müharibə cinayətləridir. Daha dəqiq desək, dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı cinayətlər törədən radikal, cinayətkar ünsürlər, o cümlədən qanunsuz silahlı birləşmələr hələ də cəzasız qalıb. Bu elementlər öz fikirlərini bildirmək və hətta Azərbaycana reinteqrasiya etmək istəyən sadə Qarabağ ermənilərini terror məruz qoymaqda davam edir. Bu elementləri zərərsizləşdirmədən erməni sakinlərinin tez və səmərəli reinteqrasiyası üçün lazımi şərait yaratmaq demək olar ki, mümkün deyil. Bundan əlavə, Donbas, Luqansk, Cənubi Osetiya, Abxaziya və Dnestryanı hadisələri qeyri-qanuni qurumların nəzarətində olan insanların zombiləşdirildiyini, terrora məruz qaldığını və öz azad iradələrini lazımi şəkildə ifadə edə bilmədiklərini açıq şəkildə nümayiş etdirir. Qarabağdakı qeyri-qanuni qurumdakı sakinlər hazırda Vitali Balasanyan kimi adamların məngənəsindədir. Vitali Balasanyan etiraf edib ki, 1988-ci ilin fevralı ayında Qarabağ müharibəsinin ilk mərhələsində iki qurbanın ölümü ilə nəticələnən azərbaycanlıların dinc nümayişini ilk dəfə atəşə tutan özü olub.

Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya arasında 2020-ci il noyabrın 10-da imzalanmış Üçtərəfli Bəyannamənin IV maddəsinə əsasən, Rusiya Federasiyasının hərbi hissələri - sülhməramlı kontingent bütün qeyri-qanuni silahlı qüvvələrin çıxarılmasına paralel olaraq Qarabağa və Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərinə yerləşdirilməli idi. Başqa sözlə, Rusiya hərbçilərinin ərazini hər hansı qeyri-qanuni silahlı qruplaşmalardan təmizləmək öhdəliyi vardı və belə də qalır. Əvəzində, Rusiya hərbçilərinin öz fəaliyyətlərini qorumaq və təmin etmək, hərbi istehkamların inşasına kömək etmək, sərhədlərin mühafizəsi ilə məşğul olmaq və hətta qeyri-qanuni silahlı qruplaşmaları hərbi texnika ilə təmin etməyi seçdiklərini görürük. Əslində, Rusiya hərbçilərinin regiondakı fəaliyyəti postsovet məkanında Luqansk, Donbas, Abxaziya və ya digər bu kimi layihələri həyata keçirmək cəhdlərinə çox bənzəyir.

Aprelin 13-də Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Aİ-nin təşəbbüsü ilə Brüsseldə Ermənistan və Azərbaycan liderləri arasında son mühüm danışıqlardan sonra bir sıra müsbət mesajlar ehtiva edən bəyanatlar verib. Paşinyan Aİ tərəfindən yüksək qiymətləndirilən çıxışında dünyada Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımayan yeganə ölkə olmanın təhlükələri barədə xəbərdarlıq edib. Bunlar, bir çox digər ümidverici bəyanatlarla yanaşı, barışıq və yenidənqurma arzusunda olan hər kəs üçün xoş hadisədir. Daha sonra prezident İlham Əliyev bildirib ki, Ermənistan Azərbaycanın əsas beş prinsipini qəbul edib. Bunlar suverenliyi, ərazi bütövlüyünü, beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərin toxunulmazlığına hörmətin qarşılıqlı tanınmasını və bir-birinə qarşı hər hansı ərazi iddialarının olmamasını nəzərdə tutur.

Bundan sonra da Rusiya hərbçilərinin arxasında gizlənən Qarabağda yuxarıda adı çəkilən radikal və cinayətkar ünsürlərin bu təşəbbüslərə qarşı müqavimət və təxribat cəhdləri ola bilər. Balkan müharibələrinin təcrübəsi dünyaya öyrətdi ki, barışıq üçün addımlar atmadan əvvəl müharibə cinayətkarlarının cəzalandırılması və onların siyasi səhnədən uzaqlaşdırılması zəruri addımlardır. Regiona davamlı sülh gətirmək üçün müxtəlif barışıq təşəbbüsləri ilə yanaşı, Qərb Qarabağda hələ də məskunlaşan radikal və cinayətkar ünsürlərə qarşı nə edəcəyini ciddi şəkildə düşünməlidir.


Ordu.az